مقدمه: چرا مدیریت سرور و لینوکس اهمیت دارد؟
امروزه که تقریباً تمام کسبوکارها، خدمات آنلاین، و حتی استارتاپهای کوچک وابسته به سرورها و زیرساختهای فناوری اطلاعات هستند، مدیریت سرور (Server Administration) به یک مهارت کلیدی تبدیل شده است. یکی از پرکاربردترین سیستمعاملهای سرور، لینوکس (Linux) است که به دلیل امنیت بالا، پایداری و انعطافپذیری بینظیرش در بین مدیران سرور و متخصصان IT محبوبیت خاصی دارد.
در این مقاله، به طور جامع مدیریت سرور و لینوکس را بررسی خواهیم کرد، از مبانی اولیه و نصب لینوکس گرفته تا پیکربندی امنیتی، مانیتورینگ و بهینهسازی عملکرد سرور. اگر شما یک مدیر سیستم (SysAdmin) تازهکار هستید یا قصد دارید مهارتهای خود را در این زمینه تقویت کنید، این راهنمای کانفیگ سرور برای شماست!
۱. مدیریت سرور چیست؟
۱.۱ تعریف مدیریت سرور
مدیریت سرور شامل نصب، پیکربندی، نگهداری، مانیتورینگ و تأمین امنیت سرورهای فیزیکی یا مجازی است که برای اجرای وبسایتها، اپلیکیشنها، سرویسهای ابری و پایگاههای داده استفاده میشوند.
۱.۲ انواع سرورها
قبل از ورود به دنیای لینوکس، بهتر است انواع سرورها را بشناسید:
- سرورهای فیزیکی (Bare Metal Servers) – سرورهای سختافزاری که به طور اختصاصی برای یک سازمان استفاده میشوند.
- سرورهای مجازی (VPS) – نمونهای از سرورهای فیزیکی که به چندین محیط مجازی تقسیم شدهاند.
- سرورهای ابری (Cloud Servers) – سرویسهای مقیاسپذیر که توسط ارائهدهندگانی مانند AWS، Google Cloud، Azure ارائه میشوند.
- سرورهای اختصاصی (Dedicated Servers) – سرورهایی که به صورت کامل در اختیار یک سازمان یا کاربر هستند.
- سرورهای اشتراکی (Shared Hosting) – چندین وبسایت روی یک سرور اجرا میشوند.
۲. چرا لینوکس برای مدیریت سرور انتخاب میشود؟
۲.۱ مقایسه لینوکس و ویندوز سرور
| ویژگی | لینوکس | ویندوز سرور |
| هزینه | رایگان (اوپن سورس) | لایسنس پولی |
| امنیت | امنیت بالا به دلیل مدیریت دسترسی پیشرفته | در معرض حملات بیشتری قرار دارد |
| انعطافپذیری | کاملاً انعطافپذیر با امکان سفارشیسازی بالا | محدود به ابزارهای مایکروسافت |
| پایداری و عملکرد | بسیار پایدار، نیاز به ریاستارت کمتر | در صورت بروزرسانی نیاز به ریاستارت دارد |
۲.۲ محبوبترین توزیعهای لینوکس برای سرور
- Ubuntu Server – مناسب برای تازهکاران
- CentOS / Rocky Linux – مناسب برای سازمانها
- Debian – توزیعی پایدار و قابلاعتماد
- Red Hat Enterprise Linux (RHEL) – توزیع تجاری و مناسب برای محیطهای بزرگ
- Arch Linux – مناسب برای افراد حرفهای که سفارشیسازی نیاز دارند
۳. نصب لینوکس روی سرور
۳.۱ انتخاب توزیع مناسب
قبل از نصب، مشخص کنید که چه کاربردی از سرور انتظار دارید. برای مثال:
- سرور وب (Apache/Nginx) → Ubuntu Server
- سرور دیتابیس (MySQL/PostgreSQL) → CentOS
- سرور فایل (Samba/NFS) → Debian
۳.۲ مراحل نصب لینوکس روی سرور
۱. دانلود فایل ISO توزیع موردنظر از سایت رسمی
۲. ایجاد یک فلش بوتیبل با استفاده از Rufus یا dd در لینوکس
۳. بوت از طریق فلش و ورود به محیط نصب
۴. انتخاب پارتیشنبندی، نام کاربری و رمز عبور
۵. راهاندازی اولیه سیستم و بروزرسانی بستهها با apt update && apt upgrade
۴. مدیریت کاربران و دسترسیها در لینوکس
۴.۱ ایجاد و مدیریت کاربران
برای ایجاد کاربر جدید:
sudo adduser username
برای تغییر سطح دسترسی:
sudo usermod -aG sudo username
۴.۲ مدیریت مجوزهای فایل
| مجوز | عدد معادل | توضیح |
| r (خواندن) | ۴ | اجازه خواندن فایل |
| w (نوشتن) | ۲ | اجازه ویرایش فایل |
| x (اجرایی) | ۱ | اجازه اجرای فایل |
مثال تغییر مجوزها:
chmod 755 myfile.sh
chown user:group myfile.sh
۵. پیکربندی شبکه و فایروال در لینوکس
۵.۱ تنظیمات شبکه
بررسی آدرس IP سرور:
ip a
ویرایش فایل تنظیمات شبکه در Ubuntu/Debian:
sudo nano /etc/network/interfaces
در CentOS/RHEL:
sudo nano /etc/sysconfig/network-scripts/ifcfg-eth0
۵.۲ تنظیم فایروال (Firewall)
برای تنظیم فایروال UFW در Ubuntu:
sudo ufw enable
sudo ufw allow 22/tcp # فعال کردن SSH
sudo ufw allow 80/tcp # باز کردن پورت وبسرور
sudo ufw status
در CentOS/RHEL:
sudo firewall-cmd –permanent –add-port=22/tcp
sudo firewall-cmd –reload
۶. مانیتورینگ و بهینهسازی سرور
۶.۱ بررسی میزان مصرف منابع
برای بررسی میزان استفاده از CPU و RAM:
htop
top
free -m
۶.۲ مانیتورینگ لاگها
tail -f /var/log/syslog
journalctl -xe
۶.۳ بهینهسازی سرور
- غیر فعال کردن سرویسهای غیرضروری با systemctl disable servicename
- بهینهسازی پایگاه دادهها با mysqltuner
- استفاده از CDN برای کاهش فشار روی سرور
۷. امنیت سرور لینوکس (Linux Server Security)
۷.۱ اصول اولیه امنیت سرور
برای تضمین امنیت یک سرور لینوکسی، باید اقدامات زیر انجام شود:
- بروزرسانی سیستم و بستهها
- مدیریت دسترسی کاربران
- فعالسازی فایروال و تنظیمات امنیتی
- مانیتورینگ فعالیتهای غیرعادی
۷.۲ بروزرسانیهای امنیتی
همیشه سیستم خود را با اجرای دستورات زیر بروز نگه دارید:
sudo apt update && sudo apt upgrade -y # برای توزیعهای Debian/Ubuntu
sudo yum update -y # برای CentOS/RHEL
۷.۳ غیرفعال کردن ورود با کاربر Root
برای افزایش امنیت، بهتر است ورود مستقیم به عنوان Root را غیرفعال کنید. فایل تنظیمات SSH را ویرایش کنید:
sudo nano /etc/ssh/sshd_config
سپس مقدار زیر را پیدا کرده و تغییر دهید:
PermitRootLogin no
سرویس را ریاستارت کنید:
sudo systemctl restart sshd
۷.۴ استفاده از SSH Key به جای رمز عبور
ssh-keygen -t rsa -b 4096
ssh-copy-id user@server_ip
۷.۵ تنظیم فایروال و جلوگیری از حملات
sudo ufw allow OpenSSH
sudo ufw enable
یا در CentOS/RHEL:
sudo firewall-cmd –add-service=ssh –permanent
sudo firewall-cmd –reload
۸. پیکربندی وبسرور در لینوکس
۸.۱ نصب و پیکربندی Apache/Nginx
برای نصب Apache در Ubuntu:
sudo apt install apache2 -y
برای نصب Nginx:
sudo apt install nginx -y
۸.۲ تنظیم Virtual Host در Apache
فایل جدیدی در مسیر /etc/apache2/sites-available/example.com.conf ایجاد کنید:
<VirtualHost *:80>
ServerName example.com
DocumentRoot /var/www/html/example.com
ErrorLog ${APACHE_LOG_DIR}/error.log
CustomLog ${APACHE_LOG_DIR}/access.log combined
</VirtualHost>
فعالسازی سایت:
sudo a2ensite example.com.conf
sudo systemctl restart apache2
۹. پایگاه داده در لینوکس (MySQL/PostgreSQL)
۹.۱ نصب MySQL
sudo apt install mysql-server -y
sudo mysql_secure_installation
۹.۲ ایجاد پایگاه داده و کاربر
CREATE DATABASE mydatabase;
CREATE USER ‘myuser’@’localhost’ IDENTIFIED BY ‘mypassword’;
GRANT ALL PRIVILEGES ON mydatabase.* TO ‘myuser’@’localhost’;
FLUSH PRIVILEGES;
۱۰. بکاپگیری و بازیابی در لینوکس
۱۰.۱ بکاپگیری از پایگاه داده
mysqldump -u root -p mydatabase > backup.sql
۱۰.۲ بکاپگیری از فایلهای سرور
tar -czvf backup.tar.gz /var/www/html/
۱۱. مانیتورینگ و مدیریت منابع در لینوکس
۱۱.۱ ابزارهای مانیتورینگ
- htop – نمایش مصرف CPU و RAM
- netstat – بررسی وضعیت شبکه
- journalctl – مشاهده لاگهای سیستم
htop
netstat -tulnp
journalctl -xe
۱۲. بهینهسازی عملکرد سرور
۱۲.۱ تنظیمات کرنل و کش سیستم
echo “vm.swappiness=10” | sudo tee -a /etc/sysctl.conf
sysctl -p
۱۲.۲ بهینهسازی پایگاه داده MySQL
OPTIMIZE TABLE mytable;
نتیجهگیری
مدیریت سرور لینوکس یک مهارت حیاتی برای مدیران سیستم و شبکه است. در این راهنما، به نصب، امنیت، مدیریت کاربران، وبسرور، پایگاه داده، مانیتورینگ و بهینهسازی پرداختیم. با رعایت این اصول، میتوانید یک سرور پایدار، امن و بهینه داشته باشید.
